نخستین روز شهریور، ایران به افتخار یکی از برجسته‌ترین چهره‌های علمی و فرهنگی خود، ابوعلی سینا، روز پزشک را گرامی می‌دارد. این روز نه تنها یادآور خدمات بی‌نظیر پزشکان است، بلکه فرصتی برای بازخوانی زندگی و آثار یکی از بزرگ‌ترین اندیشمندان تاریخ بشریت است؛ شخصیتی که مرزهای دانش را درنوردید و میراثی جاودانه برای تمدن بشری بر جای گذاشت.

 زندگی‌نامه و دوران شکوفایی

ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا، مشهور به ابن سینا یا شیخ‌الرئیس، در سال ۳۷۰ هجری قمری (۹۸۰ میلادی) در شهر بخارا، پایتخت سامانیان، دیده به جهان گشود. پدرش عبدالله، کارمند دارایی و اهل بلخ بود و مادرش ستاره از روستای افشنه. ابن سینا از همان کودکی نبوغی خارق‌العاده از خود نشان داد؛ به‌طوری‌که تا سن ده سالگی قرآن، صرف و نحو، و منطق را به‌طور کامل فرا گرفت.

او منطق را نزد ابوعبدالله ناتلی، و علوم طبیعی و پزشکی را نزد ابوسهیل مسیحی آموخت. در ۱۸ سالگی، به تمامی علوم زمان خود تسلط داشت و به عنوان پزشک دربار امیر نوح سامانی شناخته شد. این موقعیت، فرصت مناسبی برای دسترسی به کتابخانه‌های غنی دربار فراهم کرد و زمینه‌ساز شکوفایی علمی او شد.

 آثار و تألیفات علمی

ابوعلی سینا بیش از ۴۵۰ اثر علمی نگاشته که حدود ۲۴۰ عنوان آن باقی مانده است. آثار او در زمینه‌های فلسفه، پزشکی، منطق، ریاضیات، موسیقی، زمین‌شناسی، فیزیک، شیمی، روان‌شناسی و الهیات نگاشته شده‌اند. مهم‌ترین آثار او عبارت‌اند از:

کتاب “قانون در طب: این اثر عظیم در پنج جلد، یکی از معتبرترین منابع پزشکی در جهان اسلام و اروپا تا قرن هفدهم میلادی بود. ابن سینا در این کتاب به تشریح کامل اصول پزشکی، داروشناسی، بیماری‌ها، علائم بالینی و روش‌های درمانی پرداخته است. قانون در طب قرن‌ها در دانشگاه‌های اروپایی تدریس می‌شد و پایه‌گذار پزشکی علمی در دوران قرون وسطی بود.

کتاب شفا: این اثر یک دانشنامه جامع در فلسفه، منطق، ریاضیات و علوم طبیعی است. ابن سینا در این کتاب به بررسی هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، منطق صوری، ریاضیات، نجوم، موسیقی و فیزیک پرداخته و تلاش کرده است تا نظامی عقلانی و منسجم از جهان ارائه دهد.

دانشنامه علائی: این کتاب به زبان فارسی نگاشته شده و یکی از نخستین آثار فلسفی به زبان فارسی محسوب می‌شود. ابن سینا در این اثر مفاهیم فلسفی را به زبان ساده‌تر برای مخاطبان ایرانی شرح داده و تلاش کرده است تا فلسفه را از انحصار زبان عربی خارج کند.

رساله نفس: ابن سینا در این رساله به بررسی ماهیت روح، نفس انسانی، ادراک، حافظه و رابطه جسم و جان پرداخته است. این اثر یکی از نخستین تلاش‌ها برای تبیین روان‌شناسی فلسفی در جهان اسلام به‌شمار می‌رود.

تأثیر جهانی و جایگاه در تمدن بشری

ابن سینا در جهان غرب با نام Avicenna شناخته می‌شود و لقب «امیر پزشکان» را به خود اختصاص داده است. آثار او قرن‌ها در دانشگاه‌های اروپایی تدریس می‌شد و تأثیر عمیقی بر فیلسوفان و دانشمندان غربی گذاشت. اندیشمندانی چون دکارت، اسپینوزا، کانت و حتی گالیله از اندیشه‌های او بهره بردند. او پلی میان دانش یونانی، اسلامی و اروپایی بود و نقش مهمی در انتقال میراث علمی به دوران رنسانس ایفا کرد.

 سفرها، چالش‌ها و واپسین سال‌ها

پس از سقوط سامانیان، ابن سینا به شهرهای مختلفی چون گرگان، ری، همدان و اصفهان سفر کرد. در همدان، وزیر شمس‌الدوله دیلمی شد و پس از اختلافات سیاسی، مدتی زندانی شد. سپس به اصفهان رفت و در خدمت علاءالدوله کاکویه قرار گرفت. در این دوران، با وجود بیماری و فشارهای سیاسی، همچنان به نگارش و تدریس ادامه داد.

او در سال ۴۲۸ هجری قمری (۱۰۳۷ میلادی) در همدان درگذشت و آرامگاهش اکنون یکی از نمادهای فرهنگی ایران در این شهر است. آرامگاه ابن سینا نه تنها محل زیارت علاقه‌مندان به علم و فلسفه است، بلکه نمادی از پیوند دانش و فرهنگ در تاریخ ایران محسوب می‌شود.

 روز پزشک؛ میراثی از ابن سینا

به پاس خدمات علمی و پزشکی ابن سینا، روز تولد او در تقویم رسمی ایران به عنوان روز پزشک نام‌گذاری شده است. این روز فرصتی است برای تجلیل از پزشکان، قدردانی از تلاش‌های آنان در حفظ سلامت جامعه، و یادآوری نقش بی‌بدیل دانش در خدمت به انسانیت. ابن سینا نه تنها پزشک بود، بلکه فیلسوفی ژرف‌اندیش، دانشمندی جامع‌نگر و انسانی فرهیخته بود که مرزهای زمان و مکان را درنوردید.