به گزارش پایگاه خبری مبارکه پرس : با فرارسیدن نهم آذر ماه هر سال در تاریخ اسلام و به‌ویژه در تمدن شیعه، نام شیخ مفید به عنوان یکی از برجسته‌ترین عالمان و متفکران قرون اولیه اسلامی، همواره با احترام و اعتبار یاد می‌شود. وی که در قرن چهارم هجری قمری می‌زیست، با تألیف ده‌ها اثر علمی و پرورش شاگردانی چون سید مرتضی و شیخ طوسی، نقش تعیین‌کننده‌ای در تکوین فقه و کلام امامیه ایفا کرد.

تولد و دوران زندگی

ابو عبدالله محمد بن محمد بن نعمان، مشهور به شیخ مفید، در سال ۳۳۶ هجری قمری در نزدیکی بغداد، در منطقه‌ای به‌نام عُکبَرا دیده به جهان گشود. پدرش، که مردی پارسا و از دکانداران آن ناحیه بود، وی را از کودکی با علوم دینی آشنا ساخت.

شیخ مفید تحصیلات خود را در بغداد، که در آن زمان مرکز علمی و فرهنگی خلافت عباسی بود، آغاز کرد و در محضر بزرگانی همچون ابن قولویه، شیخ صدوق، علی بن عیسی الرمانی و ابوسهل نوبختی شاگردی کرد. تسلط او بر مباحث فقهی، اصولی و کلامی، باعث شد به زودی جایگاه ویژه‌ای در میان عالمان بغداد بیابد.

وجه‌تسمیه “مفید”

لقب “مفید” را بنا بر نقل تاریخی، امام دوازدهم شیعیان (عجل الله تعالی فرجه) در یکی از توقیعات به او اعطا کرده است. گفته می‌شود که در پاسخ به یکی از استفتائات، توقیعی از سوی امام عصر (عج) صادر شد که در آن از شیخ محمد بن نعمان با عنوان “مفید” یاد شده بود.

آثار و خدمات علمی

شیخ مفید بیش از ۲۰۰ اثر علمی در زمینه‌های گوناگون از خود به جای گذاشته است. برخی از مهم‌ترین کتاب‌های او عبارت‌اند از:الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد: زندگینامه تحلیلی امامان شیعه ، المقنعة: کتاب فقهی که بعدها منبع اصلی کتاب تهذیب شیخ طوسی قرار گرفت ، اوائل المقالات: از نخستین آثار کلامی در بیان دیدگاه‌های اعتقادی شیعه  ، تصحیح اعتقادات الامامیة: رد و نقد آرای شیخ صدوق در علم کلام

در کنار این آثار، شیخ مفید با تکیه بر استدلال‌های عقلی و روش مناظره، پایه‌های علم کلام امامی را قوام بخشید. وی با حضور در مجامع علمی بغداد، به دفاع از آموزه‌های شیعه پرداخت و در مناظراتی سرنوشت‌ساز با متکلمان اهل سنت، معتزله و دیگر فرقه‌ها شرکت داشت.

شاگردان برجسته

از بزرگ‌ترین خدمات شیخ مفید، تربیت شاگردانی است که هر کدام پس از او، ستون‌های فقه و کلام شیعی را پایه‌ریزی کردند. مهم‌ترین شاگردان وی عبارت‌اند از: سید مرتضی علم‌الهدی: متکلم، فقیه و ادیب بزرگ شیعه ، شیخ طوسی: مؤلف کتاب‌های تهذیب و استبصار، از مراجع بزرگ قرن پنجم هجری ، ابن ادریس حلی و جمعی دیگر از فقیهان و متکلمان برجسته

وفات و خاکسپاری

شیخ مفید در روز جمعه، سوم رمضان سال ۴۱۳ هجری قمری در بغداد درگذشت. تشییع جنازه او یکی از بزرگ‌ترین مراسم‌های مذهبی آن دوران بود. سید مرتضی بر پیکر استاد خود نماز خواند و او را در کاظمین، کنار قبر استادش ابن قولویه، به خاک سپردند.

در کتب تاریخی آمده است که شمار فراوانی از مردم، علما و شخصیت‌های علمی در این مراسم حضور داشتند. وفات او ضایعه‌ای سنگین برای حوزه‌های علمی شیعه تلقی شد.

جایگاه شیخ مفید در تاریخ تشیع

شیخ مفید، نه‌تنها یک فقیه یا متکلم صرف، بلکه یک نظریه‌پرداز نظام‌مند در ساختار فکری تشیع است. او میان عقل و نقل، تعبد و استدلال، سنت و عقلانیت، پیوندی منسجم برقرار کرد و آموزه‌های دینی را در بستری نظام‌مند و عقل‌گرا بازتولید نمود.

در کنار نقش فکری و فقهی، شیخ مفید را باید از بانیان استقلال تشیع در برابر جریان‌های غالب اهل سنت در دوران عباسی دانست. آثار او، امروز نیز در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شود و مورد استناد علما و پژوهشگران است.